Istòria : Fontan e Lafont  se rejonhon en s’oposant

Robert Lafont, Francesc Fontan : aquelos dos òmes que pron causas desseparavan ne’n parteavan au mens doas, una, anecdotica, un nom que remandava a una mema etimologia, la « fònt ». Una autra, mai significativa : totes dos, occitanistas, an tengut una plaça importanta dins l’istòria de la revendicacion occitana de la segonda part dau sègle XX.

Cò que los rachampa aquest an dins la memòria d’aquelos que s’interesson a aquela revendicacion, es una coincidéncia cronologica : 2019 es l’anniversari a l’un còp dels detz ans de la mòrt de Robèrt Lafont e dels seissanta ans de la fondacion dau Partit Nacionalista Occitan que Fontan ne foset lo teorician, lo fondator e lo leader dinqu’a sa mòrt en 1979. Teiric Offre, dins un precedent Aquò d’aqui a evocat los sovenirs e l’ensenhament que gardava de Lafont. Volrio aici persègre dins la mema draia , en apondent lo personatge de Fontan.

Segur qu’ai pas lo meme rapòrt personau amb los dos. Fontan, l’ai pas jamai rescontrat e ne’n conoisso que los escriches qu’a laissat. Lafont per contra, l’ai lejut tre la fin de las annaas 60, l’ai vist per lo premier còp en 1972, e ai començat de trabalhar amb eu tre 1974, dins son activitat scientifica coma dins son activitat militanta. Mas sio pas aici per celebrar l’un e regetar l’autre dins l’infèrn dels marginaus de l’occitanisme. Me sembla mai interessant e, benlèu, instructiu per aquelos qu’encuèi militan per l’occitan e Occitània, de veire çò que lor trajectòria bessona nos ensenha.

Lo percors de Lafont, comença tre lo temps de l’occupacion, e se perlonja practicament dinqu’a sa mòrt. Aqueu percors associa tre la debuta e sos premiers textes l’ambicion literària e lo desir d’agir non solament per la lenga, mas tanben per lo pòble que parla la lenga, en passant per la conoissença de çò qu’es aqueu pòble : sa lenga dins tota sa varietat -çò que mena als trabalhs linguistics de Lafont, son istòria -aqueu literari èra tanben un passionat d’istòria, e las condicions concretas de sa vita.

D’aqui lo resquilhament, tre lo meitan de las annaas 50, vès l’analisi dels problèmas economics de l’espaci occitan. Una reflexion que lo mena, amb d’autres, a bastir a la debuta de las annaas 60 çò qu’èra per devenir un versant important de l’occitanisme politic contemporanèu, amb lo Comitat Occitan d’Estudis e d’Accion, segut puèi per Lucha Occitana e la candidatura estofaa a las presidencialas de 1974.

Despuèi, sens estre vertadierament engatjat dins tal o tau partit, a pas jamai arrestat de pensar lo problèma occitan pas solament en termes culturaus, mas tanben en termes de locha per lo desvolopament economic dels paises d’òc e en termes de combat per un poer locau e regionau mai poderos que çò acceptat per la vièlha tradicion centralista francesa. Sens eissubliar la dimension europenca, qu’aqueu poliglòta e cosmopolita enraiçat ignorava pas, e qu’avia benlèu apresa tre sos contactes amb los Catalans d’Espanha, o d’Italians coma Pasolini -avian correspondut dins las annas 40. Tot aquò fai de Lafont une dels personatges centraus de l’istòria non solament de la literatura e de la linguistica d’òc contemporanéas, mas tanben de l’istòria, tot simplament.

Fontan dintra dins aquela istòria tard, relativament. E s’interven dins l’encastre de l’IEO tre las annaas 50, n’es lèu forabandit : son nacionalisme dintra pas dins ço qu’es acceptable per l’Institut, emai aguesse agut un inflùs sus d’unes de sos membres. La lenga, avia d’idèias ben precisas dessobre : lo PNO a longtemps promogut un modèl de lenga unica sintetica, privilegiant los neologismes los mai distants de çò francés, e proposant una grafia que valia lo destorn. Avia tanben una teoria, l’etnisme : es la lenga que fai la nacion, e tota lenga deu aguer son Estat. Fasia una plaça dins sa teoria a las lochas de classa e sexualas, mas l’essenciau èra la lenga e la nacion. Aquò es quauque ren que Lafont, e la màger part dels occitanistas refusavan, e chau ben dire qu’es quauque ren que povia rescontrar ges de resson dins la societat occitana ; lo PNO a doncas agut ges de succés, senon un pauc costat « italian ».

Mas vaqui lo paradòx : ni per o refusar, se povia pas far coma se non existava. Es pas impossible que la fondacion dau PNO aguesse abrivat la fondacion de l’alternativa « regionalista » dau COEA*. E es pas impossible que la teoria lafontiana de las doas nacions, la primària e la segondària, foguesse estaa la respòsta implicita a l’etnisme. Aquò s’ameritaria un debat que çai poèm pas menar, mas que me sembla util… E serè benlèu aqui que los dos fraires enemics de l’occitanisme politic se rejonhon, en s’oposant.

*Le Comité Occitan d’Etudes et d’Action, fondé en 1962 après la grève des mineurs de Decazeville, se dissout en 1971 pour laisser place au parti Lucha Occitana.